Mijnenuitkijkdienst
Uitkijken naar zeemijnen
De Mijnenuitkijkdienst (MUD) is opgericht in 1949 als onderdeel van de Koninklijke Marine.
Dienstplichtige mijnenwachters van de MUD keken bij haveningangen en langs grote waterwegen aan de kust uit naar de waterzuil (minesplash) van in het water gedropte mijnen.
Mudpaal Terneuzen Nieuw Neuzenpolder. Foto: Sandra van Lochem
Kaart MUD Westerschelde 1959-1965. Bron: Nationaal Archief
Bescherming waterwegen
De MUD zette een systeem van circa 245 uitkijkposten op langs vier belangrijke waterwegen:
- Westerschelde
- Maas/Nieuwe Waterweg
- Noordzeekanaal/IJmuiden
- Schulpengat/Den Helder/Texel
Mudpaal of pelorusopstand
De uitkijkposten stonden 800 tot 1500 meter uit elkaar, grotendeels op de wal (waluitkijkposten of WUP’s) en deels op vaartuigen daar waar de afstand tussen de oevers te groot was (scheepsuitkijkposten of SUP’s).
De mijnenwachters op de waluitkijkposten (WUP's) keken uit over het water vanaf een hoger punt op een dijk of duintop.
De post bestond uit een in de grond verankerde betonnen paal, de pelorusopstand, in de volksmond mudpalen genoemd.
Mudpaal Kruiningen. Foto: Sandra van Lochem
Pelorus richtinstrument op mudpaal Kruiningen. Foto: Sandra van Lochem
Pelorus richtinstrument
Op de mudpaal zetten de mijnenwachters een mobiel richtinstrument, een pelorus. Hiermee peilden ze de richting van de opspattende waterzuilen van een zeemijn die (door een vijandelijk vliegtuig) in het water geworpen werd.
Via een veldtelefoon gaven ze de waarnemingen door aan een verzamelpost. De vijanden kwamen niet, dus uiteindelijk is er alleen af en toe geoefend.
Opleiding tot mijnenwachter
De Mijnenuitkijkdienst werd voornamelijk bemand met dienstplichtigen. Zij kregen helemaal aan het einde van hun opkomst een zesdaagse cursus Mijnenwachter, dat afgesloten werd met een examen.
Op het lesrooster stonden onder andere de lessen: telefoonkabel leggen, peilen en plotten op waterzuilen, en vliegtuigherkenning. Daarna gingen ze met groot verlof. Ze konden voor een herhaling nog teruggeroepen worden om bij een oefening mee te doen.
Mijnenwachters in opleiding, Den Helder. Bron: NIMH
Mud-opleidingspaal op Fort Erfprins in Den Helder Foto: Sandra van Lochem
Opleiding Den Helder
De opleiding vond vanaf 1950 plaats in Hoek van Holland en vanaf 1952 in Vlissingen. In 1957, toen overal de MUD-palen geplaatst waren en het uitkijknetwerk gereed was, verhuisde de opleiding naar Den Helder.
Van 1957 tot 1962 was de opleiding van de Mijnenuitkijkdienst gevestigd op Fort Erfprins in Den Helder. Voor de praktijkinstructie 'hoe peil je een afgeworpen zeemijn' werden er twee MUD-palen op het fort geplaatst. De palen werden ook ingezet tijdens oefeningen met de hele MUD-afdeling Schulpengat. Deze MUD-palen staan er nog steeds.
Toen in 1962 de Mijnenwachtersopleiding verhuisde naar de Mijnendienstkazerne aan de Bassingracht in Den Helder, werd er op het vlakbij gelegen Fort Westoever ook een oefenopstelling voor het peilen geplaatst, bestaande uit twee MUD-palen. Ook deze MUD-palen staan er nog steeds.
"Hier komt een citaat"
Mudpaal Griete. Foto: Sandra van Lochem
Opheffing MUD
1949 - 1974
De Mijnenuitkijkdienst werd al snel door de techniek ingehaald. Verbetering van de radar maakte het uitkijken naar vallende mijnen met het menselijk oog halverwege de jaren zestig overbodig.
In 1965 kromp de MUD sterk in, stopte met uitkijken naar mijnen langs de Maas/Nieuwe Waterweg en Noordzeekanaal/IJmuiden en verminderde het aantal uitkijkposten langs de Westerschelde en Schulpengat/Den Helder/Texel.
In 1974 volgde definitieve opheffing van de Mijnenuitkijkdienst.
Mud-opleidingspaal Fort Westoever, Den Helder. Foto: Sandra van Lochem
Restanten MUD
2023
Slechts enkele mudpalen hebben de tand des tijds overleefd, twaalf langs de Westerschelde en vier in Den Helder. Het zijn onopvallende palen maar met een markante historie.
Doordat ze weinig opvallen en doordat ze weinig bekend zijn lopen de mudpalen groot risico op onbedoeld verdwijnen of beschadiging, zoals in 2023 op Fort Westoever gebeurde.
Meer informatie over alle nog bestaande mudpalen en hun locaties is te vinden op de kaart.
Klein paaltje, groot risico
Zeldzame mud-opleidingspaal op Fort Westoever in 2023 zwaar beschadigd door maaiwerkzaamheden. Klein en weinig bekend levert een groot risico op voor onbedoelde schade, ook op een rijksmonument als Fort Westoever.
Bronnen
Archieven, eigen onderzoek en boekje Het verhaal van een paal 2002.
Het boekje Het verhaal van een paal, Mijnengevaar in de Westerschelde vertelt in het kort het verhaal van de Mijnenuitkijkdienst (MUD) in de Koude Oorlog 1949-1974. Auteurs Hans Sakkers en Johan den Hollander. Uitgave 2002, 40 pagina's, zwart-wit. Nog verkrijgbaar voor circa 10 euro incl. verzendkosten bij J. den Hollander. Hier bestellen
Verwacht
Een nieuw artikel over de Mijnenuitkijkdienst en alle nu nog bestaande mudpalen is in voorbereiding. Uiteindelijk zal ook over de MUD een nieuw boek verschijnen.
