Luchtwachttorens in Nederland
Erfgoed uit de Koude Oorlog

luchtwachttorens | Korps Luchtwachtdienst | KLD | 1950-1968

MUD-palen | Mijnenuitkijkdienst | MUD | 1949-1974

S-bunkers | ABC-dienst Bescherming Bevolking | BB | 1968-1986

Laatst gewijzigd: 21-5-2023

Nieuw boek: Luchtwachttorens uit de Koude Oorlog 


  • Het complete boek over alle luchtwachttorens in Nederland
  • Militair én wederopbouwerfgoed in historische, landschappelijke en maatschappelijke context
  • Verhalen, fotografie en inventarisatie van een vergeten verdedigingssysteem uit de Koude Oorlog. 
  • Een eerbetoon aan de bijna 300 torens die in Nederland hebben gestaan én hun vrijwilligers!


€ 49,95 | ISBN 978-94-6208-690-6 | auteur Sandra van Lochem | 400 pagina's | 650 afbeeldingen kleur en zww | hardcover | 22 x 32 cm |  nai010 uitgevers | vormgeving Beukers Scholma

Het boek is te bestellen bij nai010 uitgevers en ook verkrijgbaar via alle boekhandels: https://www.nai010.com/nl/publicaties/luchtwachttorens-uit-de-koude-oorlog/246008 

Meer informatie op pagina boek luchtwachttorens

Information about the book in English and summary, click here


Luchtwachttoren in 1954. Bron Nationaal Archief


Na ons - stilte

Nieuw boek van collega-onderzoekers: Na ons - stilte, restanten van een nucleaire dreiging / After us - silence, remnants of deterrence.

In mei 2023 verscheen een bijzonder boek: Na ons - stilte | After us - silence. Het boek is een historisch-documentair fotografieproject over sporen van de nucleaire wapenwedloop gedurende de Koude Oorlog in de voormalige Sovjet-Unie.

Ruim veertig jaar lang leefde Europa onder de nucleaire dreiging van de Koude Oorlog. Voor het project ‘Remnants of deterrence’ reisden historicus Arnold Pronk en fotograaf Martin Bruining naar de plaatsen waar ooit de kernraketten van de Sovjet-Unie stonden opgesteld. Van het uiterste noorden in Rusland bij Moermansk, tot aan het zuiden van Oekraïne op de Krim liggen deze plaatsen verspreid als één lange, aaneengesloten keten.

Na ons – stilte is meer dan een fotoboek. Het tweetalige boek (Nederlands en Engels) schetst een beeld van de nucleaire dreiging tijdens de Koude Oorlog en brengt alle 159 raketlanceerbases in kaart. Aangevuld met verhalen van toevallige ontmoetingen en interviews met oud-militairen krijgt de lezer een unieke inkijk in een verborgen wereld die door sloop en verval langzaamaan verloren gaat.

Een prachtige uitgave, met medewerking van Michiel Kruidenier, vormgeving van Haico Beukers en Marga Scholma van Beukers Scholma en uitgegeven door Lecturis. Meer informatie en bestellen op https://www.naonsstilte.nl/


Koude Oorlog uitkijkdiensten

Netwerk van luchtwachtposten. Bron VPRO/Vizualism/S. van Lochem

Tijdens de Koude Oorlog (1948-1991), hield de dreiging van een Sovjetaanval en een kernoorlog het westen decennialang in zijn greep. Om voorbereid te zijn op een Russische aanval ontstonden in Nederland twee militaire uitkijkdiensten, het Korps Luchtwachtdienst (KLD, 1950, Luchtmacht) en de Mijnenuitkijkdienst (MUD, 1949, Marine). Beide diensten hielden het ‘Russische gevaar’ goed in de gaten. Onderdeel van de civiele verdediging zijn de S-bunkers en hoge S-meetposten van de ABC-dienst van de Bescherming Bevolking.


Korps Luchtwachtdienst

Post 3T3 Nieuw Namen (Z). Foto S. van Lochem

Het Korps Luchtwachtdienst (KLD) is opgericht in 1950 en was onderdeel van het Commando Luchtverdediging van de Koninklijke Luchtmacht. Vrijwilligers van het KLD keken over het hele land uit naar laagvliegende vijandelijke indringers. Het KLD bouwde tussen 1951 en 1955 een netwerk van 276 hoge uitkijkposten verspreid over het hele land. 

Zie verder pagina luchtwachttorens


Mijnenuitkijkdienst

MUD-paal Vlissingen Nollehoofd (Z). Foto S. van Lochem

De Mijnenuitkijkdienst (MUD) is opgericht in 1949 als onderdeel van de Koninklijke Marine. Dienstplichtige mijnenwachters van de MUD keken bij haveningangen en langs grote waterwegen aan de kust uit naar de waterzuil (minesplash) van in het water gedropte mijnen. De MUD zette een systeem van circa 245 uitkijkposten op langs vier belangrijke waterwegen.

Zie verder pagina MUD-palen


S-bunkers ABC-dienst Bescherming Bevolking

S-bunker bij luchtwachttoren Eede (Z). Foto S. van Lochem

Een S-bunker is een kleine ondergrondse betonnen schuilbunker van de ABC-dienst van de Bescherming Bevolking uit de jaren '60 van de Koude Oorlog. Deze bunkers, S-bunkers of beschermd onderkomen genoemd, stonden naast enkele hoge meetpunten van de ABC-dienst van de Bescherming Bevolking. Zo'n meetpunt heette een Stationaire meetpost of afgekort S-meetpost of S-post, vandaar de naam S-bunker. 

De Bescherming Bevolking (1952-1986) was geen militaire maar civiele verdediging. Het viel onder het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Zie verder pagina S-bunkers