S-bunkers BB
Meetnet radioactieve straling
Tijdens de Koude Oorlog zette de dienst Bescherming Bevolking in de jaren '60 een landelijk meetnet op om radioactieve straling en chemische besmetting te meten in geval van een kernaanval.
Deze meettaken vielen onder de ABC-dienst van de Bescherming Bevolking. De afkorting ABC is wegens bescherming tegen Atomaire (nucleaire), Biologische en Chemische wapens.
S-bunker Burgh. De S-post was op uitkijktoren De Blinkert. Foto: Dan de Bruijn
Links: grondnulpuntbepaler op de Oldenborghflat in Zeist, begin jaren '60. Rechts: heden is de S-post nog intact, de rest van de instrumenten werden pas bij gebruik geïnstalleerd. Foto's: Nationaal Archief en Sandra van Lochem
Uitkijknetwerk
De Bescherming Bevolking is opgericht in 1952. Het was geen militaire maar civiele verdediging. Het viel onder het ministerie van Binnenlandse Zaken.
De ABC-dienst van de Bescherming Bevolking plaatste meetapparatuur op meer dan 300 bestaande hoge uitkijkpunten, zoals brandtorens, uitkijktorens, luchtwachttorens en flatgebouwen.
Er waren zowel vaste meetposten (Stationaire posten of S-posten) als verplaatsbare posten (V-posten).
Grondnulpuntbepaler
De vaste opstelling van een meetpost bestond uit een grondnulpuntbepaler om richting en hoogte boven de horizon van een kernwapenexplosie te bepalen (trommel boven) en een overdrukmeter om de piek van een luchtdrukgolf te meten (drukgeleidingsbuis met schermplaten links samen met de balgmanometer linksonder).
Andere instrumenten waren draagbaar, zoals een verkenningsmeter om de intensiteit van radioactieve neerslag (fall-out) te meten en een besmettingsmeter om chemische besmetting vast te stellen.
Meetinstrument S-post. Foto: Sandra van Lochem
"Citaat volgt"
S-bunkers
Een S-bunker is een kleine ondergrondse betonnen schuilbunker van de Bescherming Bevolking uit de Koude Oorlog.
Deze bunkers, S-bunkers of beschermd onderkomen genoemd, stonden naast enkele hoge meetpunten van de ABC-dienst van de Bescherming Bevolking.
Zo'n meetpunt heette een Stationaire meetpost of afgekort S-meetpost of S-post, vandaar de naam S-bunker.
S-bunker naast (de inmiddels gesloopte) luchtwachttoren Kloosterzande, 1988. Foto: Johan den Hollander
S-bunker naast luchtwachttoren Nieuw Namen. Op de toren is het statief van de S-post nog aanwezig. Foto: S. van Lochem
Zeldzaam verschijnsel
Er zijn slechts 7 S-bunkers gebouwd, in Zeeland en in West-Brabant, waarvan 5 naast luchtwachttorens.
De reden voor dit kleine aantal is dat de meeste S-meetposten op een (groot) gebouw stonden, waar voldoende schuilgelegenheid was voor het personeel van de S-post.
Op enkele plekken waar in de wijde omgeving geen schuilplek was, liet het ministerie van Binnenlandse Zaken in 1968 kleine schuilkelders (S-bunkers) plaatsen om de postbezetting tegen radioactieve fall-out te beschermen.
Ontwerp BB en Corsmit
Het ontwerp van de S-bunker was van het Bureau Bouwkundige Aangelegenheden van de Hoofdafdeling Bescherming Bevolking op het ministerie van Binnenlandse Zaken. Ingenieursbureau ir. E.J.A Corsmit uit Den Haag werkte het ontwerp constructief verder uit en begeleidde de bouw. NV Artos uit Vught leverde de ventilatiesystemen voor de S-bunkers. De kosten bedroegen inclusief inrichting circa 20.000 gulden per bunker.
De bunkers werden ingegraven met een gronddekking van 0,75 meter. De verblijfsruimte is inwendig circa 2 x 3 meter. Er pasten 3 mannen in: 1 had telefoonwacht, 1 rustend, 1 slapend op een veldbed en de 4e man was als reserve thuis. Er was een WC achter een plastic gordijn en een zandfilter. De klimkoker met ventilatie steekt 1,20 meter boven de grond uit. Soms ligt de bunker iets op een bult, soms vlak met het maaiveld.
Interieur S-bunker Burgh, zicht uit de verblijfsruimte naar de klimkoker. Foto: Dan de Bruijn
Video S-post Burgh. Bron: CEKO
Hoe werkt een S-post?
1968 - 1986
Bekijk de video over de S-post en S-bunker van de ABC-dienst van de Bescherming Bevolking.
Opgenomen in 2019 in Burgh-Haamstede (Zeeland). Door Stichting Cultureel Erfgoed Koude Oorlog (CEKO). Regie Cor Kaim, camera Thiemo van Dam.
S-bunker naast luchtwachttoren Eede. Foto: S. van Lochem
Opheffing S-meetposten
1968 - 1986
Bij opheffing van de Bescherming Bevolking in 1986 raakten ook de S-meetposten en S-bunkers buiten gebruik.
Van de 7 gebouwde S-bunkers zijn er 2 gesloopt, 5 bestaan er nog.
Meer informatie
- Stichting Cultureel Erfgoed Koude Oorlog (schuilkelder Schiebroekselaan Rotterdam)
- Museum Bescherming Bevolking Grou (in commandopost Bescherming Bevolking)
- Museum Bescherming Bevolking Rijswijk (in commandopost Bescherming Bevolking)
Bronnen
Archieven, boek Luchtwachttorens uit de Koude Oorlog 2022, en opmetingen van Dan de Bruijn.
Verwacht
Een artikel over S-bunkers door Sandra van Lochem i.s.m. Dan de Bruijn is in voorbereiding.
