Kokerschietbanen
Oefenen Nationale Reserve
In de jaren '50 van de 20e eeuw liet het ministerie van Oorlog in het hele land kokerschietbanen bouwen. Deze dienden voor het oefenen met handvuurwapens door de verschillende reservekorpsen, zoals de Nationale Reserve, Reserve Grensbewaking en Reserve Rijkspolitie. Het reservepersoneel was destijds hard nodig om in geval van oorlog over genoeg manschappen in eigen land te kunne beschikken voor (onder andere) beveiliging van vitale objecten.
In de compacte overdekte kokerschietbaan kon bij alle weersomstandigheden en ook 's avonds de schietvaardigheden van het vrijwillige reservepersoneel geoefend worden. Er werden ook schietwedstrijden gehouden tussen leden van de verschillende reservekorpsen.
Kokerschietbaan op Fort Nieuwersluis. Foto: Sandra van Lochem 2024
Bouwtekening van de kokerschietbaan op Fort Vossegat (gesloopt). Bron: Het Utrechts Archief
Gemetselde koker
Veel kokerschietbanen bestaan uit een gemetselde koker van 2 meter breed en 2,15 meter hoog, van binnen gepleisterd. Met gewapend betonnen dakplaten, een zandvloer en hellende daklichten (sheddaken) met ramen van draadglas. Aan het einde is een verbreding waarin een met zand gevulde kogelvanger is opgenomen. In totaal zijn deze schietbanen 31 tot 33 meter lang, met enkele uitschieters tot 38 meter.
Deze kokerschietbanen werden gebouwd voor oefenen van het schieten met handvuurwapens, lichte mitrailleurs, pistoolmitrailleurs en vuistvuurwapens op 10, 15, en 25 meter.
Kabelsysteem
De schutter staat bij de oudste kokerschietbanen op een tegelvloer buiten de baan. De entree is een kanteldeur met contragewicht, die omhoog opklapt en dan een afdak vormt voor het begin van de baan.
In de baan kan via een kabelsysteem met katrol om de nieuwe schietschijven op de gewenste afstand van 10, 15 of 25 meter geplaatst worden en de gebruikte schietschijven terug te halen.
Er waren ook enkele gemeenten die een kokerschietbaan lieten bouwen, voor het oefenen door de gemeentepolitie. In Hengelo (Ov.) diende deze tevens als schuilkelder voor personeel van de naastgelegen elektriciteitscentrale.
Binnenzijde van de kokerschietbaan op Fort Nieuwersluis. Foto: Sanda van Lochem 2014
De kokerschietbaan in Emmeloord was in het bos gebouwd, maar moest in 1962 wijken voor aanleg van een nieuwe flatwijk. Foto vlak voor de sloop: Flevolands Archief 1961
Buiten gebruik
Deze kokerschietbanen zijn tot in de jaren '60 en '70 gebruikt voor het doel waarvoor ze gebouwd werden: oefenen door militairen van de verschillende reservekorpsen en gemeentepolitie. Eind jaren '70 werd de Nationale Reserve gereorganiseerd en verminderde en stopte uiteindelijk het militaire gebruik van de kokerschietbanen.
De gemeentelijke politie kreeg meer en meer eigen schietbanen in de kelder van een politiebureau bijvoorbeeld.
Sommige kokerschietbanen werden daarna hergebruikt door lokale sportschietverenigingen (enkele nog steeds). Veel kokerschietbanen raakten in verval en werden uiteindelijk gesloopt.
Overzicht kokerschietbanen
Tot nu toe hebben wij bijna 50 kokerschietbanen (militair of van de gemeentepolitie) uit de Koude Oorlog kunnen traceren, waarvaner nog 9 bestaan.
Tips voor meer locaties, bestaand of verdwenen welkom! Doorgeven kan via het contactformulier.
De 9 nog bestaande kokerschietbanen zijn hier beschreven en de locaties zijn op de kaart te vinden.
Fort Nieuwersluis
Defensie
De eerste kokerschietbaan die het ministerie van Oorlog liet bouwen, was deze op Fort Nieuwersluis (Utrecht). Deze diende als proefschietbaan voordat het ontwerp op meerdere locaties in het land werd gebouwd. Gebruikers waren verschillende reservediensten zoals de Nationale Reserve. In gebruik tot ergens voor 1991. De kanteldeur is verdwenen.
- Ontwerp: 1950.
- Bouwjaar: 1951.
- Lengte totaal: 31 meter.
Foto: Sandra van Lochem 2014
Fort bij Spijkerboor
Defensie
De kokerschietbaan op Fort bij Spijkerboor in de Beemster (Noord-Holland) is gebouwd in opdracht van het ministerie van Oorlog. Hij werd gebruikt door de Nationale Reserve tot 1970. De kanteldeur is nog intact.
- Ontwerp: 1951.
- Bouwjaar: 1952 of 1953.
- Lengte totaal: 31 meter.
Foto: Sandra van Lochem 2014
Fort bij Edam
Defensie
De kokerschietbaan op Fort bij Edam (Noord-Holland) is gebouwd in opdracht van het ministerie van Oorlog. Hij werd gebruikt door de Nationale Reserve en de politie tot circa 1985. Vanaf 1952 tot 2008 gebruikte ook een lokale schietsportvereniging de kokerschietbaan. Het houten hokje aan het begin van de schietbaan (inmiddels door vallende boom vernield) is er later voor hen aangebouwd. Daardoor verviel de kanteldeur, die in slechte staat nog wel bewaard bleef.
- Ontwerp: 1951.
- Bouwjaar: 1952 of 1953.
- Lengte totaal: 31 meter.
Foto: G.J. Dukker, RCE 1995
Fort Honswijk
Defensie
De kokerschietbaan, gebouw B1 op Fort Honswijk in Schalkwijk (Utrecht), was niet voor de Nationale Reserve, maar voor het kalibreren, inschieten en beproeven van boordwapens van vliegtuigen van de Koninklijke Luchtmacht. Nadat het fort in 1968 overging naar de Koninklijke Landmacht, bleef de kokerschietbaan nog lang bij de Koninklijke Luchtmacht in gebruik, tot uiterlijk 2013. Deze schietbaan is iets breder dan de andere.
- Ontwerp: 1957.
- Bouwjaar: 1959-1960, op 24 mei 1961 officieel geopend door Prins Bernhard.
- Lengte totaal: circa 53 meter.
Foto: NIMH 1961
Oosternieland
Defensie
De kokerschietbaan in Oosternieland (Groningen) is gebouwd in opdracht van het ministerie van Oorlog. Hij werd gebruikt door de rijkspolitie en de reservediensten zoals de Nationale Reserve. In 1980 verkocht de Staat de kokerschietbaan. Sindsdien is hij in gebruik bij een sportschietvereniging.
- Bouwjaar: mogelijk pas in 1966.
- Lengte totaal: circa 38 meter.
Foto: Google Streetview 2024
Grootegast
Defensie
De kokerschietbaan in Grootegast (Groningen) is gebouwd in opdracht van het ministerie van Oorlog. Hij werd gebruikt door de rijkspolitie en de reservediensten zoals de Nationale Reserve. In 1971 is de kokerschietbaan door Defensie overgedragen aan Justitie, voor het oefenen door de Reserve Rijkspolitie van een aantal groepen van district Groningen en gemeentelijk politiepersoneel van de gemeenten Smallingerland, Opsterland, Weststellingwerf en Schoterland. In 1981 verkocht De Staat de schietbaan.
- Bouwjaar: circa 1954-1956.
- Lengte totaal: circa 33 meter.
Kaart: Kadaster 1956
Winschoten
Gemeente
De kokerschietbaan in Winschoten (Groningen) is gebouwd in opdracht van de gemeente Winschoten. Hij werd tot circa 1979 gebruikt door de gemeentepolitie en de reservediensten (Reserve Rijkspolitie, Reserve Grensbewaking). Ook werden hier de jaarlijkse schietwedstrijden van het Provinciaal Comité Steun Wettig gezag (SWG) gehouden. In 1980 werd de schietbaan gebruik gegeven aan een lokale schietsportvereniging. In 2016 verkocht de gemeente (inmiddels gefuseerd tot Oldambt) de kokerschietbaan.
- Bouwjaar: 1953-1954, officieel geopend 26 juni 1954.
- Lengte totaal: circa 31 meter.
Afbeelding: Links de voorzitter van het Steun Wettig Gezag P. Dorhout en rechts loco-burgemeester Nanninga bij de opening van de kokerschietbaan. Bron: Winschoter Courant, Delpher 28-6-1954
Wanssum
Defensie
De kokerschietbaan in Wanssum (Limburg) is gebouwd in opdracht van het ministerie van Oorlog. Hij werd gebruikt door reservediensten, zoals de Nationale Reserve in Noord-Limburg. Tot 1970 maakte ook de schietopleiding van de Opleidingsschool Rijkspolitie in Horn gebruik van deze kokerschietbaan. In 1970 is de kokerschietbaan door Defensie overgedragen aan Justitie, voor het oefenen door het beroeps- en reservepersoneel van Rijkspolitie, onder andere door de schietvereniging van de Rijkspolitie uit het noordelijk deel van het district Roermond, de gemeentepolitie van Venray en de bewakingseenheid van PTT Venray. Dit gebruik eindigde in 1979, waarna een schietsportvereniging de baan in gebruik nam.
- Bouwjaar: 1955, officiële ingebruikname januari 1956.
- Lengte totaal: circa 33 meter.
Foto: Google Streetview 2023
Roggel
Defensie
De kokerschietbaan in Roggel (Limburg) is gebouwd in opdracht van het ministerie van Oorlog. Hij werd gebruikt door verschillende reservediensten zoals de Nationale Reserve in Midden-Limburg en reserve-politiekorpsen. Tot 1970 maakte ook de schietopleiding van de Opleidingsschool Rijkspolitie in Horn gebruik van deze kokerschietbaan. In 1985 verkocht De Staat de schietbaan.
- Bouwjaar: 1955, officiële ingebruikname 1956.
- Lengte totaal: circa 31 meter.
Foto: Google Streetview 2021
Bronnen
Archief- en veldonderzoek.
Meer lezen over de Nationale Reserve? Klik hier voor het korpsmagazine over 100 jaar Korps Nationale Reserve (november 2014).
